Paul's  Disa's

8. Steriel zaaien

Details

Geschreven door: Paul Zuijdam

Geschreven: 08 februari 2023

Laatst bijgewerkt: 11 maart 2023

De grootste hoeveelheid plantjes en de snelste resultaten worden bereikt door de zaden van Disa steriel te zaaien. Voor iemand zonder laboratoriumvaardigheden zal dat een totaal nieuwe wereld zijn. Zowel de zaden als de werkomgeving, instrumenten, zaaimediums, containers als de handen moeten zo vrij mogelijk van bacteriën, schimmels en gisten zijn. Het zaaien zelf kan het best worden gedaan in een LAF-kast ( LAF staat voor Laminair Flow) worden gedaan. Dit is een kast waar lucht in één richting wordt geleid nadat het door een HEPA-filter is geperst door een sterkeventilator en hierdoor vrij is gemaakt van schadelijke micoörganismen, zodat je schoon kunt werken. Dat vereist natuurlijk wél dat je met steriel materiaal de kast in gaat, dat wil zeggen: steriele pincetten, steriele containers met steriel zaaimedium en ook gesteriliseerde zaden (of zaaddozen).

Niet iedereen is in het bezit van een LAF-kast. Kun je dan ook niet zaaien? Gelukkig kan dat ook gewoon aan de keukentafel, maar dan op kleinere schaal met wat eenvoudiger materiaal. Toen ik zelf begon met zaaien (in 2012), was dat in eerste instantie met tropische orchideeën, vooral Dendrobiumsoorten. Op een thaise site vond ik een eenvoudig recept : How to grow orchids from seeds-kitchen style. Het loont de moeite dit artikel op internet eens te lezen. Dat geeft een goed idee hoe simpel een medium kan zijn. Dat was in elk geval mijn startpunt. Waarom is dan een LAF-kast nodig als het ook simpel kan, zul je je afvragen? Als je na het zaaien plantjes wilt verspenen omdat ze te dik gezaaid zijn in de flesjes, DAN heb je een LAF-kast nodig om ze over te zetten. Dun zaaien dus! Ook dat overzetten kan op een simpelere manier, namelijk in een zogenaamde "Glovebox", die je zelf kunt maken van een grote plastic box of een oud aquarium. Het voert te ver om dat hier ook te behandelen, op Internet kun je daar wel voorbeelden van vinden met de werkwijze. Daar heb ik ook mee gewerkt , maar het beperkte me toch teveel vanwege de beperkte ruimte en de optredende condens, waardoor je niet meer ziet wat je doet. Aan het "keukentafelzaaien" zal ik wat aandacht gaan besteden en proberen dit dit te illustreren met amateurfilmpjes evenals het zaaien in de LAF-kast.  Ik gebruikte 100cc flesjes met een rubber dop om in te zaaien. Even een tip: Deze flesjes worden o.a. op radiologie-afdelingen in  ziekenhuizen gebruikt en bevatten dan contrastmiddel. De flesjes worden na gebruik weggegooid. Met een beetje charme en een doos koeken is daar vast wel aan te komen....... De flesjes maakte ik goed schoon voor gebruik.

Kun je daar niet aan komen? Je kunt ook lege Olvaritpotjes gebruiken. Met een priem maak je een opening in de deksel waardoorheen de tuit van het injectiespuitje past, Bij het steriliseren in de snelkookpan dek je de opening af met zilverfolie, zoals hieronder wordt beschreven. Je kunt eventueel in het gaatje een propje watten doen. Als je bij het zaaien het watje even in de verdunde bleek doopt, kun je hem na het zaaien er weer indrukken en vervolgens weer afdekken met zilverfolie ( of huishoudfolie)

Voor het zaaien van Disa op "keukenmanier" heb je de volgende dingen nodig, allereerst de zaken die nodig zijn voor het maken van het zaaimedium:

• snelkookpan
• microweegschaal ( voor circa €10 te koop, o.a. bij Blokker)
• theelepeltje
• siliconengarde of siliconenlepel om te roeren
• zaaimedium Orchimax mét actieve kool (dit werkt bewezen goed), kan vaak via internet (Ebay) besteld worden, kan eventueel in kleinere hoeveelheden ( voor een liter zaaimedium) ook via mij worden besteld
• rijpe banaan
• agar agar naturel, géén smaakje! ( via Toko of Holland & Barrett)
• Gedestilleerd water (of regenwater)
• 100cc flesjes met rubber dop, voor elk zaaisel 1, (kunnen na verloop van tijd als ze weer leeg zijn opnieuw gebruikt worden)
• 100cc flesjes met rubber dop, bedoeld om steriel water te maken voor elke zaaisessie 1, kunnen uiteraard na gebruik ook weer opnieuw gebruikt worden
• stukjes zilverfolie van minimaal 10X10cm, bij voorkeur wat dikker folie bijvoorbeeld voor barbecue
• 60 cc injectiespuit, bij voorkeur met een lange tuit (type LUER), kan steeds weer gebruikt worden tot het rubber verteerd is...

Vervolgens de zaken die voor het zaaien op "keukenmanier"zelf nodig zijn:

• rijpe zaden (bij zaaien in een LAF-kast kan ook een groene zaadpeul van minimaal 6 weken oud worden gebruikt)
• steriele 5cc spuiten (Luer-lock), voor elk zaaisel 1 spuit, kunnen daarna de volgende keer opnieuw gebruikt worden (bij apotheek of op internet)
• steriele naalden dikte 18G of lager, voor elk zaaisel 1 naald  (bij apotheek of op internet, circa €5  per 100)
• (naalden met een ingebouwd filter zijn ook handig, dan ook hiervan 1 per zaaisel, (circa €10 per 100)
• afsluitdopjes voor injectiespuiten ( 100 voor €10) onbeperkt bruikbaar
• klein bakje met afwasmiddel
• dunne bleek (meestal circa 5%), zelf haal ik ze altijd bij Dirk (NB: géén dikke bleek)
• een glas (voor de verdunde bleek)
• schaaltje voor de gebruikte spuiten en naalden
• schaaltje voor overig afval
• flesjes met zaaimedium
• keukenrol
• notitieblok met pen
• plaketiketten voor op de flesjes
• digitale klok om tijd op te kunnen nemen
• papierstrookjes waarmee het zaad in de spuiten wordt gegoten

Het klaarmaken van het medium is geen rocketscience, maar je moet het een keer gezien hebben. Ik beklemtoon nogmaals dat er ongetwijfeld andere manieren zijn om dit te doen, maar ik laat zien hoe IK het doe en dat werkt. In de flesjes heb ik nooit besmettingen voordat ik zaai. Bij het zaaien kan altijd een besmetting optreden omdat bijvoorbeeld de zaden niet lang genoeg ontsmet zijn, óf omdat de zaden dermate verontreinigd zijn dat ontsmetting domweg niet mogelijk is. Dat laatste kan voorkomen als de zaden niet goed gedroogd werden, dat weet je vaak niet als je de zaden koopt of krijgt. Als je de zaden zelf hebt geoogst, heb je zelf in de hand om ze goed te laten drogen. Ik doe de zaden na het oogsten altijd in een open koffiefilterzakje, dat ik in een glas zet, bij voorkeur  op een lekker warme plek. Daarna verpak ik de zaden in een papieren zakje, wat ik opsla in een afgesloten pot met onderin rauwe rijst of silicagel en deze gaat in de koelkast tot gebruik. Zaden zijn op die manier vaak jaren lang kiemkrachtig. Helaas loopt de kiemkracht van Disa-zaden vaak al terug na een paar maanden.....

Met de filmpjes hoop ik de handelingen zo duidelijk te maken dat liefhebbers die willen proberen zelf te gaan zaaien een klein steuntje in de rug hebben en het hoe en waarom van de handelingen begrijpen.

Filmpjes medium maken

• Alle benodigdheden op een rijtje
• Vloeibare deel
• Afwegen agar agar
• Afwegen Orchimax
• Medium koken
• Medium verdelen over de flesjes
•  
• Flesjes klaarmaken voor het steriliseren
• Snelkookpan vullen en starten met sterilisatie
• Snelkookpan op druk en dan vermogen verlagen en kookwekker starten
• Na sterilisatietijd als druk uit pan weg is, flesjes uit pan halen
• Sluiten van de flesjes
• Mediumnummer vermelden op flesjes
• Het is verstandig om een paar weken te wachten na het maken van medium, omdat er soms toch schimmelsporen landen op het medium tijdens het proces van het maken. Binnen een paar weken is het medium dan overwoekerd door de schimmel, of zijn er bacteriekolonies zichtbaar. Die flesjes gebruik je dan niet.

Filmpjes zaaien op "keukenmanier"

• "tafel dekken"
• zaden op de papierstroken aanbrengen, bleken en spoelen
• zaden in de flesjes spuiten

Voor het zaaien van Disa in een LAF-kast zijn er de volgende aandachtspunten (met bijbehorende filmpjes):

• Het zaaimedium maak je op de eerder beschreven wijze. Het medium wordt nu niet in flesjes maar in appelmoespotten gedaan en later in de LAF-kast in plastic kuipjes gegoten, die vooraf inwendig zijn gedesinfecteerd met bleekwater 5%. In alle gevallen dat je met hete vloeistoffen werkt, heb je te maken met een overdruk van de aanwezige lucht. In de filmpjes wordt aandacht besteed aan het voorkomen van problemen door over- of onderdruk, zowel in de appelmoespotten als in de kuipjes.

• de LAF-kast moet vooraf worden aangezet en worden gedesinfecteerd, hij moet minimaal een half uur hebben gedraaid voordat er veilig in gewerkt kan worden ( er gebeuren geen enge dingen met je, maar dan is de kans op aanwezige micro-organismen kleiner)
• Terwijl de kast schoondraait , worden de kuipjes inwendig gedesinfecteerd en later uitwendig en vervolgens in de LAF-kast geplaatst. Tevens heb ik de snelkookpan gestart en zodra deze op druk was, ben ik gestart met de desinfectie van de kuipjes, dat lukt precies in de tijd die de snelkookpan nodig heeft.
•  
• In de volgende fimpjes heb ik de camera precies vóór de luchtinlaat van de LAF-kast moeten plaatsen waardoor ik wellicht wat minder goed te verstaan ben
• Ook hier geldt dat het verstandig is een paar weken af te wachten of er geen besmettingen optreden op de zaaimediums alvorens de bakjes te gebruiken.

Zaaien van Disa in een LAF-kast:

De voorbereidingen voor het zaaien in de LAF-kast zijn dezelfde als voor zaaien op "keukenmanier". Het desinfecteren van de zaden gaat op precies dezelfde manier. Echter vanaf het spoelen met water om het bleekmiddel van de zaden af te spoelen, wordt de werkwijze anders. De LAF-kast moet een half uurtje voor het zaaien worden aangezet en gedesinfecteerd zoals in het eerdere filmpje. In plaats van in de flesjes gaan we nu zaaien in plastic kuipjes (Polypropyleenkuipjes met bijbehorende deksel sluiten zéér goed af). Het voordeel van zaaien in kuipjes is dat de plantjes meer ruimte hebben om te groeien. Omdat het oppervlak van het zaaimedium veel groter is dan in het flesje, moeten de zaden in het spuitje ook in meer water blijven dan we voor de flesjes deden. 1 tot 1,5 ml water is dan een mooie hoeveelheid. Als je niet te dik zaait (oefening baart kunst) kunnen de plantjes zelfs tot aan het oppotten in het kuipje blijven. Als er teveel plantjes in een kuipje staan, kun je ze uitdunnen en over meerdere kuipjes verdelen. Omdat orchideeënzaden zo minuscuul zijn, zaai je snel te dik en dan heb je honderden plantjes in het kuipje staan. Ideaal is om een tien- tot twintigtal plantjes in een kuipje te hebben staan, dan hebben ze elk de ruimte om te groeien en hebben ze ook voldoende voeding uit het zaaimedium. Omdat de spuitjes aan de keukentafel zijn klaargemaakt en dus onsteriel zijn aan de buitenkant, moeten ze gedesinfecteerd worden voordat ze de LAF-kast in mogen. Zorg ervoor dat je precies bijhoudt welke zaden in welk spuitje zitten! Er is niets zo vervelend als na afloop te twijfelen welke zaden in welk kuipje zitten. Zorg er dus voor dat je systematisch werkt.  In de filmpjes laat ik de werkwijze zien vanaf het moment dat een spuitje de LAF-kast in zal gaan.  Na afloop is ook hier van belang om het kuipjes van het juiste etiket te voorzien. Deze kun je wellicht vooraf al maken. Handig is om de volgende gegevens te noteren op het etiket: soortnaam, zaaidatum en gebruikt zaaimedium. De kuipjes voor Disa mogen in het licht blijven. Zorg ervoor dat ze zoveel mogelijk een constante temperatuur hebben en vooral NIET IN DE ZON kunnen komen te staan. Kuipjes in de zon raken oververhit, de lucht zet uit en ontsnapt uit de container. Bij het afkoelen zuigen de containers vervolgens de "vuile lucht"naar binnen en allerlei micro-organismen zorgen ervoor dat je werk voor niets was.